El Kava‘idu’l Lugati’l Kurdiyye - Mukaddime

Editör: Ahmet Kırkan

Analiz-Kritik-İnceleme: Ahmet Gemi & Ayhan Yıldız

Yûsuf Ziya Paşa el-Halidî1 ya da başka adıyla Ziya Paşa, elKava‘idu’l-lugati’l-Kurdiyye adlı bu çalışmasını, el-Hediyyetu’lHamidiyye fi’l-lugati’l-Kurdiyye adlı alfabetik Kürtçe-Arapça sözlüğüne bir “mukaddime” olarak yazmıştır. Daha sonra bu mukaddime, yayın yeri ve tarihi belirsiz bir şekilde müstakil olarak da çoğaltılmış ve dağıtılmıştır. O, bu çalışmasıyla Kürt dilinin yapısı ve gramer özelliklerini anlatmaktadır. Yusuf Ziya Paşa Üç yıl gibi kısa bir sürede bu çalışmasını bitirip 1893 yılında İstanbul’da yayımlamıştır.

Ziya Paşa, el-Kava‘idu’l-lugati’l-Kurdiyye adlı çalışmasında Kürtçenin fonolojik, morfolojik ve sentaksı üzerine yoğunlaşmış ve görev yaptığı Bitlis-Motkan bölgesinde adeta bir saha çalışmasını gerçekleştirmiştir. Onun dönemine gelinceye kadar ne bir Kürtçe konuşucusu, ne de başka bir dil konuşucusu, Kürt dilinin dil bilgisi üzerine böylesine geniş ve derin bir biçimde Arapça olarak eser yazmıştır. Doğal olarak onun bu çalışmasını, Kürt dil bilimi tarihinde şu anki verilere göre bir ilk olarak kaydetmek mümkündür.

Bu eserini bölüm ve alt kısımlar şeklinde bir planla yazan Ziya Paşa, tamamen Kürt dili ve dil bilgisi üzerine yoğunlaşmıştır. Yazar, Kürt dilinin dil bilgisini, Arap dilinin sarf ve nahvini esas alarak anlatmıştır. Bunun yanı sıra Kürtçe dil bilgisini, yazarın dönemindeki Arap alfabesiyle yazıldığı şekliyle tanıtmış ve o zamanki imlaya göre Kürtçe örnek, kelime ve cümleler kullanmıştır. Eserin tamamı 16 bölümden meydana gelmekte olup kitap orjinali ile basılmıştır